Η παλαιοχριστιανική βασιλική στους Αγίους Πέντε, βρίσκεται κοντά στο ομώνυμο λαξευτό σπήλαιο, βόρεια του χωριού. Η τυχαία ανακάλυψη ενός σημαντικού παλαιοχριστιανικού τάφου επενδυμένου με προκοννήσιο μάρμαρο,[1] οδήγησε το 2002 στην ανασκαφή του χώρου και στην ανακάλυψη μιας βασιλικής με προσκτίσματα, τάφους, οστεοφυλάκια, ψηφιδωτά και άλλα σημαντικά ευρήματα, που ανασυνθέτουν σημαντικό μέρος του ιστορικού παρελθόντος της Γεροσκήπου. Η βασιλική όπως και τα προσκτίσματα έχουν σαφή κοιμητηριακό χαρακτήρα. Τα σημαντικότερα ίσως ευρήματα της ανασκαφής είναι ένα ψηφιδωτό με γεωμετρικά σχήματα πάνω από τάφο και ένα δεύτερο με επιγραφές σε μετάλλια, που βρισκόταν πάλι πάνω από τάφο με διπλή ταφή. Οι τρεις επιγραφές φέρουν αποσπάσματα από τους Ψαλμούς:
†ΦΩΝΗ ΑΓΑΛΙΑCΕ[Ω]C ΚΕ CΟΤ[Η]ΡΙΑC Ε(Ν) C[Κ]ΗΝΕC ΔΙΚΕΩΝ†
†ΑΥΤΗ Η ΠΥΛΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΔΙΚΕΟΙ ΕΙCΕΛΕΥCΟΝΤΕ ΕΝ ΑΥΤΗ†
†ΠΡΟCΚΥΝΗCΑΤΕ ΤΩ ΚΥΡΙΩ ΕΝ ΑΥΛΗ ΑΓΙΑ ΑΥΤΟΥ†
Τα ερείπια των κτισμάτων, τα νομισματικά ευρήματα αλλά και τα διάφορα αντικείμενα χρονολογούνται στην περίοδο μεταξύ 5ου και 8ου αι. Είναι πιθανό μετά την αχρησία ή οριστική καταστροφή της παλαιοχριστιανικής βασιλικής να οικοδομήθηκε στον 8ο αιώνα ο πεντάτρουλλος ναός της Αγίας Παρασκευής και να μεταφέρθηκαν εκεί ιερά κειμήλια, όπως και τα παλαιοχριστιανικά κιονόκρανα τα οποία βρισκόντουσαν για χρόνια γύρω από τον ναό ως διακοσμητικά στοιχεία. Σύμφωνα με τον ανασκαφέα της βασιλικής Καθηγητή Δημήτριο Μιχαηλίδη αυτά προέρχονταν από τη βασιλική.
Είναι άγνωστο πού ήταν αφιερωμένη η βασιλική, αλλά και πρόωρο ακόμη να ανασυντεθεί μια ικανοποιητική κάτοψη του χώρου, αφού οι ανασκαφές που διενεργούσε το Πανεπιστήμιο Κύπρου έχουν διακοπεί.
[1] Παρόμοιοι ήταν και οι τάφοι, του Αγίου Επιφανίου στην ομώνυμη βασιλική στη Σαλαμίνα και του αρχιεπισκόπου Ανθεμίου στη βασιλική του Αποστόλου Βαρνάβα στην Έγκωμη Αμμοχώστου.
Βιβλιογραφία:
D. Michaelides, “The Signifigance of the Basilica at Agioi Pente of Yeroskipou”, C.A. Stewart, T.W. Davis, A.M. Weyl Carr (eds), Cyprus and the Balance of Empires, Art and Archaeology from Justinian I to the Coeur de Lion, American Schools of Oriental Research, Archaeological Reports 20, CAARI Monograph Series 5, 1-16.
D. Michaelides, “ ‘Ayioi Pente’ at Yeroskipou. A new Early Christian site in Cyprus”, Musiva et Sectilia, 1 (2004), Pisa-Roma, 185-198.
Δ. Μιχαηλίδης, «Η αρχαιολογία της Γεροσκήπου, από τους Ρωμαϊκούς χρόνους στην Παλαιοχριστιανική περίοδο», Δήμος Γεροσκήπου (εκδ.), Γεροσκήπου. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, Λευκωσία 2008, 29-60, ιδίως 49-60.
Α. Φούλιας, «Ο ναός της Αγίας Παρασκευής. Αρχιτεκτονική και πρώιμη διακόσμηση», Δήμος Γεροσκήπου (εκδ.), Γεροσκήπου. Από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, Λευκωσία 2008, 61-72.
Δρ Ανδρέας Φούλιας, Βυζαντινολόγος
 |
 |
 |